Παρασκευή 10 Μαρτίου 2017

Η ΝΕΟΛΑΙΑ ΒΟΓΑΤΣΙΚΟΥ 1936- 1944

Στις αρχές του 20ου αιώνα, στην Ελλάδα, εμφανίζεται το φαινόμενο των νεανικών οργανώσεων σύμφωνα με τα πρότυπα  των ευρωπαϊκών χωρών. Στον Ελλαδικό χώρο, οι σημαντικότερες οργανώσεις νέων από τις αρχές του αιώνα έως το 1936 ήταν, οι πρόσκοποι και οι πολιτικές νεολαίες, με πιο γνωστή την Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), την νεολαία δηλαδή του ΚΚΕ.
Βογατσιώτες στην Αθήνα,1938
Πάνω σειρά, αριστερά: Γιάννης Γιαννούλης, Μάχος Γιαννούλης (με τη στολή της ΕΟΝ), Παναγιώτης Γιαννούλης.
Κάτω σειρά, από αριστερά: Αναστασία Γιαννούλη, Ανδρέας Γιαννούλης, Ανδρέας Νασιόπουλος, Θεοπούλα Νασιοπούλου
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου, του Μεταξά, που έδωσε βάρος στη χειραγώγηση της νεολαίας, διέλυσε όλες τις έως τότε υπάρχουσες οργανώσεις και ίδρυσε την Εθνική Οργάνωση Νέων, τη γνωστή ως ΕΟΝ, μια κρατική οργάνωση, άμεσα εξαρτώμενη από το καθεστώς. Το γεγονός αποτελούσε καινοτομία στην  ελληνική πραγματικότητα, αλλά, συμβάδιζε με την πρακτική οργάνωσης νεολαιών από τα καθεστώτα της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας.
Η παιδεία όφειλε να προσαρμοστεί στο χαρακτήρα της ΕΟΝ και επομένως να βρεθεί κάτω από τον απόλυτο έλεγχο του κράτους. Ο Μεταξάς υποστήριζε τον παιδαγωγικό ρόλο του κράτους, έναντι αυτού της οικογένειας. Η ΕΟΝ αποτέλεσε το κατεξοχήν μέσο διαπαιδαγώγησης της ελληνικής κοινωνίας, ομογενοποίησης και διάδοσης  των αρχών του καθεστώτος. Μέσα από τις γραμμές της θα ξεκινούσε «Η αναγέννησις της Ελλάδος» και θα πραγματοποιούνταν «Ο Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός».
Καθώς η ένταξη στην ΕΟΝ ήταν υποχρεωτική μέσα από το δίκτυο της εκπαίδευσης, το σύνολο των εφήβων στα χρόνια 1936-1941 γνώρισε την εμπειρία της συμμετοχής στην ΕΟΝ.Ένα πολύ μεγάλο  μέρος της ελληνικής νεολαίας περνά από την ΕΟΝ στην ΕΠΟΝ της Κατοχής. Οι νέοι οι οποίοι αποτέλεσαν αργότερα το δυναμικό των αντιστασιακών οργανώσεων είχαν βιώσει στην πλειοψηφία τους ως έφηβοι την εμπειρία της ΕΟΝ.
Οι δύο οργανώσεις, αν και διαφορετικές από τη φύση τους- καθώς η πρώτη ιδρύεται με πρωτοβουλία του Μεταξά και η δεύτερη στην Κατοχή  με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και άλλων νεανικών οργανώσεων, έχουν έναν κοινό παρανομαστή. Απευθύνονται και οι δυο στην ηλικιακή κατηγορία της «νεολαίας».
Η ΕΠΟΝ στάθηκε η μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση νεολαίας με πανελλαδικό δίκτυο στα χρόνια 1943-1944 και δεν εξαφανίστηκε μετά την απελευθέρωση. Η ΕΠΟΝ είχε ιδρυθεί από την αρχή ως οργάνωση νέων και για καιρό πολέμου και για καιρό ειρήνης.
Οι νέοι με την υποχρεωτική ένταξή τους στην ΕΟΝ μέσα από το σχολείο και στη συνέχεια με την εμπειρία της ΕΠΟΝ βίωσαν σε ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους, τη διαπλοκή της προσωπικής τους ζωής με τις περιπέτειες της οργάνωσης.
Η ένταξη στις αντιστασιακές οργανώσεις ήταν εθελοντική, μυστική για την πρώτη περίοδο της Κατοχής και επέσυρε πολλούς κινδύνους, Η ένταξη σε μια αντιστασιακή, παράνομη οργάνωση, αποτελούσε μια απελευθερωτική διαδικασία όπου ο νέος περνούσε από την εφηβεία στην ενηλικίωση.
Στο Βογατσικό , πολλοί ήταν οι νέοι οι οποίοι με το πέρασμα τους από την ΕΟΝ στην ΕΠΟΝ βίωσαν την ενηλικίωση μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Στην ΕΠΟΝ  είχαν στρατολογηθεί και πολλά κορίτσια. Συγκεντρώνονταν στο Δημοτικό Σχολείο, όπου χόρευαν, συμμετείχαν σε θεατρικά, συγκέντρωναν λίγα τρόφιμα για άπορους…  Αναπτύχθηκε μεταξύ τους η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, έκαναν όνειρα για μια καλύτερη ζωή και σιγά-σιγά αποκαταστάθηκε η χαμένη αξιοπρέπειά τους. Η συμμετοχή τους στην ΕΠΟΝ ήταν μια πράξη αντίστασης. «Η επίκληση της χαράς ήταν από μόνη της αντίσταση». Η μαρτυρία του Κώστα Βαϊνά που ακολουθεί, είναι μια πηγή βίωσης αυτής της εμπειρίας και η πιο αντιπροσωπευτική μεταξύ άλλων.
25/ 03/ 1938 Παρέλαση της ΕΟΝ. Διμοιρήτης: Βράκας Δήμήτριος, σημαιοφόρος: Κωνσταντίνος Βαϊνάς. Από αριστερά: Αθανάσιος Τζαβέλλας και Παναγιώτης Λιάζος, αξιωματικός χωροφυλακής.

 Κώστας Βαϊνάς   1920- 2015    Βογατσικό 19 Δεκεμβρίου 2010

"Η ένταξή μας στην ΕΟΝ ήταν υποχρεωτική. Από τα δεκαοκτώ μου χρόνια, έως που πήγα φαντάρος το 1940-1941 κάθε Κυριακή συγκεντρωνόμασταν στο Δημοτικό Σχολείο φορώντας τη στολή μας. Μετά τον εκκλησιασμό, ο δάσκαλος Δημήτρης Βράκας μας μιλούσε με λόγια πατριωτικά και ενθουσιώδη και συνήθως λέγαμε το παρακάτω τραγούδι: (όπως το θυμάται)
Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει πατέρα;
Γιατί λάμπει έτσι ο ήλιος γιατί φέγγει έτσι η μέρα;
Γιατί σαν αυτή παιδί μου την ημέρα τη χρυσή
 που τη χαίρεσαι και συ, στέρεψε το μαύρο δάκρυ, κλείσανε πολλές πληγές.
Αψηλώσανε τα στάχυα και τα γύρω μας τα βράχια,
 εγινήκαν ορθοβούνια και χρυσοπηγές.
Μια ημέρα σαν και τούτη την ολόφωτη κι ωραία
ξεδιπλώθηκε και πάλι η γαλάζια μας σημαία,
που ΄χει τ’ ουρανού το χρώμα και σκεπάζει τ’ άγιο χώμα.
Εμπρός για μια Ελλάδα νέα!
Εμπρός μ΄ελληνική καρδιά!
Εμπρός- εμπρός περήφανα, γενναία με της Ελλάδας τα παιδιά.
Εμπρός η δόξα η παλιά μας να ξαναζήσει είναι καιρός
 με τον γενναίο βασιλιά μας, εμπρός πάντα εμπρός!"

-Η μεταξική δικτατορία μιμούμενη ξένα πρότυπα προσπάθησε να περάσει στην καθημερινότητα των Ελλήνων τελετές αλλά και μαζικές παρελάσεις, συλλαλητήρια, περιοδείες και αθλητικά γεγονότα. Επίσης εορτάζονταν εθνικές εορτές και επέτειοι του καθεστώτος. Γι αυτό και η νεολαία Βογατσικού συμμετείχε στις εορταστικές εκδηλώσεις της 4ης  Αυγούστου 1938.

«Στις 4 Αυγούστου του 1938 πήγαμε στη μεγάλη καθιερωμένη παρέλαση στην Αθήνα. Δώσαμε τότε πεντακόσιες δραχμές εισιτήριο (σημαντικό ποσό για εκείνη την εποχή) για να ταξιδέψουμε με το τραίνο. Ήμασταν: ο Ανδρέας Αθανασιάδης, ο Ανδρέας Βαϊνάς, ο Τριαντάφυλλος Τζαβέλλας , ο Δήμος Βυτανιώτης, ο Δήμος Βαδραχάνης και άλλοι. Τότε το χωριό μας ανήκε στο δήμο Φλωρίνης και όσοι δεν είχαμε στολή μας έστειλαν από τη Φλώρινα να βολευτούμε. Κι ήταν άλλες κοντές κι άλλες στενές, λίγο στενέψαμε τις φαρδιές, τέλος πάντων ξεκινήσαμε.
Μαζί με τη νεολαία του κάθε νομού ταξίδευαν και οργανοπαίχτες, γιατί, κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα μετά την παρέλαση θα παρουσίαζε τη μουσική του τόπου του. Εμείς είχαμε μαζί μας και κομπανίες με χάλκινα με τον πολύ γνωστό κλαριτζή, τον Μπίτα, ο οποίος ήταν γνωστός στο Βογατσικό από τους γάμους και τα πανηγύρια. Η παρουσίαση αυτή γίνονταν στο Καλλιμάρμαρο. Ο Μεταξάς και ο βασιλιάς ( Γεώργιος Β’) κάθονταν στα μπροστινά καθίσματα μπαίνοντας δεξιά. Εκτός από την παρέλαση πραγματοποιούνταν και αγώνες ελευθέρας πάλης. Αγωνίζονταν ο πασίγνωστος Τζιμ Λόντος με τον τούρκο Κουβεριάν. Ο Λόντος ήταν άφταστος καθώς χρησιμοποιούσε το «αεροπλανικό κόλπο».
 Ο γάμος του Ανδρέα  Ραββίνα και της Βενέτως το γένος Τακαντζά στο Βογατσικό, 1927. Δεύτερος από αριστερά, καθιστός ο κλαριτζής Μπίτας.

Όταν έφτασε η  σειρά μας να παρουσιάσουμε τη μουσική του τόπου, ο Μπίτας (δεξιοτέχνης στο κλαρίνο) ξεσήκωσε τους παρευρισκόμενους. Ειδικά όταν έπιασε να τραγουδάει τον «Λούκα» ο ενθουσιασμός του κόσμου ήταν απερίγραπτος! Πετούσαν τα καπέλα απ΄ τις κερκίδες, σφύριζαν, γίνονταν ένας χαμός που λέμε σήμερα. (Ο Μπίτας, ακούμπησε βαριά το πηγούνι στο χέρι –γεμάτο δαχτυλίδια-και σαν να΄ξερε τον βασιλιά από χρόνια, τραγούδησε: Δεν κάνει ο Λούκας για αρχηγός,
                          ούτε για καπετάνιος,
                          μον΄κάνει για την κλεφτουριά…

Μετά την παρουσίαση στο Καλλιμάρμαρο μείναμε για βράδυ στο Πρακτικό Λύκειο Ελληνίδων και εκεί άρχισαν οι πρώτες ενοχλήσεις  από το φαγητό που φάγαμε νωρίτερα. Την επόμενη, ο Δήμος ο Παπαμιχάλης, οδοντίατρος από το Βογατσικό και δήμαρχος στην Καλλιθέα,  μας πήγε σε ένα κέντρο και μας έκανε το τραπέζι. Κάθε τόσο έβγαζε το περίστροφο και με ενθουσιασμό έριχνε έναν πυροβολισμό (σημειωτέων απαγορεύονταν αυστηρά η οπλοκατοχή) λέγοντας  «Ζήτω το Βογατσικό»! Είχαμε επισκεφθεί και το αρχαιολογικό μουσείο και καθώς υπήρχαν διάφοροι φωτογράφοι εκεί, βγάλαμε και  μια στιγμιαία  φωτογραφία.
04/ 08/ 1938 "εις το μουσείον". Από αριστερά: Δήμος Κ. Βαδραχάνης, Δημήτριος Βυτανιώτης, Ανδρέας Βαϊνάς, Τάκης Τζήμας, Απόστολος Κουλιούμπας, Κων/νος Βαϊνάς, Τριαντάφυλλος Τζαβέλλας
Καθιστοί, από αριστερά: Απόστολος Βαϊνάς (φοιτητής ιατρικής), Ανδρέας Αθανασιάδης

Στην ΕΠΟΝ η συμμετοχή μας δεν ήταν υποχρεωτική. Κάθε δεκαπέντε μέρες συγκεντρωνόμασταν με τις λάμπες, στη μεγάλη αίθουσα του σχολείου. Από στόμα σε στόμα διαδίδονταν η ώρα που θα συναντιόμασταν. Από κορίτσια ήταν η Ανίκα, η Νίκη, η Βαϊτσα… Κι από αγόρια οι γνωστοί  της ΕΟΝ κι ο Θανάσης Τόλκος που δεν τον ανέφερα. Στις συναντήσεις μας φορούσαμε κονκάρδες για να ξεχωρίζουμε. Πράσινες, κόκκινες, μπλε και βάζαμε πλάκες στο γραμμόφωνο, το κουρδίζαμε και χορεύαμε ευρωπαϊκά (φοξ) και καλαματιανά. «Η σειρά της κόκκινης κονκάρδας»! και άρχιζε η ομάδα της κόκκινης κονκάρδας. Τραγουδούσαμε και πολλά επαναστατικά τραγούδια, δημοτικά, αλλά και άσματα για αγάπες. Είχαμε βέβαια και το φόβο των Ιταλών καθώς περνούσαν από το χωριό πολλές φορές, αιφνιδιαστικά για εκφοβισμό. Πολλοί δεν έρχονταν στις συναντήσεις μας από φόβο αλλά ούτε και μας μαρτύρησε ποτέ κανείς. Κάποιες φορές κανονίζαμε και μαζεύαμε λίγα τρόφιμα, λίγο τυρί, γάλα η ψωμί για ανήμπορες γερόντισσες. Μια φορά παίξαμε κι ένα θεατρικό, τον «Φιάκα» (κοινωνική σάτιρα του Δημοσθένη Μισιτζή). Εγώ είχα τον πρωταγωνιστικό ρόλο και η Σταμάτω  έπαιζε την Ευανθία.
-Σ΄αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφερθώ στην επίσκεψη του βασιλιά Γεωργίου Β’  στην Καστοριά στις 12 Μαϊου  του 1938 και το πέρασμά του από το Βογατσικό. Η επίσκεψή του έγινε προς ένδειξη τιμής στο χωριό των Μακεδονομάχων. Ο βασιλιάς, ο έτερος στυλοβάτης του δικτατορικού καθεστώτος του Μεταξά, εκφώνησε λόγο στη «Λέσχη» και η υπάρχουσα φωτογραφία, αποτελεί ντοκουμέντο της επίσκεψής του. Ο φωτογράφος, κατέγραψε και την ακριβή μέρα και ώρα: 12 Μαίου, ημέραν Πέμπτην, τη ώρα 11.55 το 1938.

Για την υποδοχή του εκείνη τη μέρα, είχε φτιαχτεί μια αψίδα από κλαδιά κυπαρισσιών τα οποία κόπηκαν από τα δέντρα της Αγίας Παρασκευής και τοποθετήθηκαν μπροστά από το παντοπωλείο του Τέζια. Επίσης, από το παντοπωλείο του Τέζια, έως και τη «Λέσχη», ο δρόμος είχε στρωθεί με υφαντά κιλίμια, για το φτιάξιμο των οποίων οι γυναίκες του χωριού είχαν βάλει όλη τους την τέχνη. Μήνες νωρίτερα, ο λαϊκός ζωγράφος του χωριού Θεμιστοκλής Χατζηθεοχάρης  φιλοτέχνησε την αίθουσα της «Λέσχης» με υπέροχα σχέδια, τα οποία με το πέρασμα του χρόνου καλύφθηκαν από στρώματα μπογιάς. Στη συνέχεια ο βασιλιάς και η συνοδεία του έφυγε για Καστοριά και πολλοί από το χωριό πήγαν περπατώντας προκειμένου να παρακολουθήσουν την ομιλία του.

Βιβλιογραφία:
Η δικτατορία Μεταξά, νεολαία-ιδεολογία-αισθητική. Ιστορικά, Ελευθεροτυπία 2010.
Οντέτ Βαρών Βασάρ, Η ΕΠΟΝ της Κατοχής. Η ιστορία μιας μοναδικής συνάντησης.
Συνέντευξη, Κώστα Βαϊνά.

Φωτογραφίες: Αρχείο Βαϊτσας Βαϊνά, Σταύρου Σλιμηστινού, ημερολόγιο 2002, Γαμπροί και νύφες από το Βογατσικό, του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θες/νίκης «Ο ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου